Μόλις 15 χλμ. από την Καβάλα και άλλα 21 από τη Δράμα απέχουν οι Φίλιπποι, ένας από τους πιο αξιόλογους και φημισμένους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και ο πιο σημαντικός της Ανατολικής Μακεδονίας. Τα ερείπια των μνημείων που βρίσκονταν εγκλωβισμένα στα διάφορα στρώματα του εδάφους έρχονται στο φως για να δώσουν στους ειδικούς πληροφορίες σχετικά με τη ζωή, τις συνήθειες και τις λατρείες των ανθρώπων που έζησαν εδώ σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Οι Φίλιπποι ήταν αρχαία πόλη της Α. Μακεδονίας, που αρχικά ονομαζόταν Κρηνίδες και σήμερα βρίσκεται στο νομό Καβάλας. Η περιοχή των Φιλίππων κατοικείται από αυτόχθονες τουλάχιστον από τη Νεολιθική Εποχή αδιαλείπτως. Η αρχαία πόλη των Φιλίππων ιδρύθηκε στις παρυφές των ελών που κάλυπταν το νοτιοανατολικό τμήμα της πεδιάδας της Δράμας. Η πόλη των Φιλίππων είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της Ανατολικής Μακεδονίας. Οι πρώτοι οικιστές της ήταν άποικοι από τη Θάσο, που ίδρυσαν στα 360 π.Χ. την αποικία των Κρηνίδων. Ακμή γνώρισε η πόλη κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε στους Φιλίππους την πρώτη χριστιανική Εκκλησία επί ευρωπαϊκού εδάφους.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Στην περιοχή των Φιλίππων οργανωμένη ζωή υπήρξε πολύ πριν από τον βασιλιά Φίλιππο, ήδη από την προϊστορική εποχή. Αφετηρία θεωρείται το 5.000 π.Χ. και η ανθρώπινη παρουσία συνεχίστηκε αδιάλειπτα ως την πρώιμη εποχή του σιδήρου (μεταξύ 1050 και 700 π.Χ.). Ο οικισμός εκείνος εγκαταλείφθηκε για να αναπτυχθεί ένας άλλος πιο δυτικά, στην κορυφή του οχυρού λόφου.
Το 360 π.Χ., στην ακρόπολη αυτή, οι Θάσιοι με αρχηγό τον Καλλίστρατο ίδρυσαν την αποικία των Κρηνίδων, που βρισκόταν πάνω στον μόνο δρόμο που ένωνε το εσωτερικό της αρχαίας Θράκης με τα παράλια και περνούσε ανάμεσα στους πρόποδες του Όρβηλου όρους και στα έλη. Έτσι οι Θάσιοι άποικοι ίδρυσαν την αποικία γνωρίζοντας τον πλούτο της περιοχής και κατάφεραν να εξασφαλίσουν στη Θάσο πρόσβαση σε ξυλεία, γεωργικά προϊόντα και στα πολύτιμα ορυχεία του Παγγαίου.
Πολύ γρήγορα (365 π.Χ.) η νέα αποικία, φοβούμενοι τις θρακικές φυλές της περιοχής, προσέφυγαν για προστασία στον βασιλιά της Μακεδονίας, Φίλιππο Β’, πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου. Αυτός, διαβλέποντας την οικονομική και στρατηγική σημασία της πόλης, την καταλαμβάνει, την οχυρώνει, τη μετονόμασε σε Φιλίππους και εγκαθιστά εκεί Μακεδόνες αποίκους. Χάρη στα νέα ορυχεία χρυσού που ανακαλύφθηκαν σε κοντινή περιοχή, η πόλη απέκτησε ισχυρή οικονομία. Οι πληροφορίες σχετικά με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος είναι λίγες σε σχέση με εκείνες των επόμενων περιόδων, επειδή τα μνημεία που έχουν ανασκαφεί ανήκουν κυρίως στους ρωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους.
Κατά την περίοδο ανάπτυξής της, στα Ελληνιστικά χρόνια, η πόλη απέκτησε το τείχος της, το θέατρο, δημόσια οικοδομήματα και ιδιωτικές κατοικίες. Η διέλευση μέσα από τους Φιλίππους της «Εγνατίας οδού», το 2ο π.Χ. αιώνα, προσέδωσε στην πόλη μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς την μετέτρεψε σε σημείο αναφοράς της περιοχής.
Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΦΙΛΙΠΠΩΝ
Μετά μια περίοδο παρακμής, επανήλθε στο προσκήνιο με τη μάχη των Φιλίππων τον Οκτώβριο του 42 π.Χ., που σηματοδότησε την κατάργηση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη Ρώμη. Ο Βρούτος και ο Κάσιος, αφού δολοφόνησαν στη Ρώμη τον Ιούλιο Καίσαρα και έθεσαν τέρμα στο μοναρχικό και απολυταρχικό πολίτευμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, βρέθηκαν μ’ ένα τμήμα του στρατού, στους Φιλίππους. Τη στρατιά αυτή οι ιστορικοί την ονόμασαν «Δημοκρατική». Υπήρχε όμως και το αντίπαλο δέος, η στρατιά της «Τριανδρίας», με αρχηγούς τους Αντώνιο και Οκταβιανό, τους συνεχιστές της πολιτικής του Ιουλίου Καίσαρα, που κατευθυνόταν στους Φιλίππους με σκοπό την πάταξη του κινήματος των Δημοκρατικών. Οι δυο στρατιές ήρθαν αντιμέτωπες στους Φιλίππους και η φονική μάχη έληξε με ήττα των Δημοκρατικών, γεγονός που είχε ως συνέπεια να καταργηθεί το δημοκρατικό πολίτευμα και στη Ρώμη να αναδειχθεί αυτοκράτορας ο Οκταβιανός Αύγουστος. Η κοσμοϊστορική αυτή μάχη, έξω από τα δυτικά τείχη της πόλης, που έθεσε τις βάσεις για τη ρωμαϊκή κοσμοκρατορία, επέδρασε ριζικά και στην τύχη των μακεδονικών Φιλίππων, που στα χρόνια των διαδόχων του Αλεξάνδρου είχαν χάσει τη σημασία τους. Η πόλη άλλαξε εντελώς τον χαρακτήρα της, αφού μετά την επικράτησή του και την εγκατάσταση βετεράνων στρατιωτών της μάχης και αποίκων, ο Οκταβιανός μετέτρεψε την πόλη σε ρωμαϊκή αποικία, την ξακουστή Colonia Augusta Julia Philippensis. Ρωμαίοι άποικοι εγκαταστάθηκαν (σε μικρό χρονικό διάστημα) στους Φιλίππους και της προσέδωσαν, επί 3 αιώνες, το χαρακτήρα ρωμαϊκής πόλης. Έτσι η πόλη μεγαλώνει, αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αναδεικνύεται σε οικονομικό, διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, λόγω της θέσης της πάνω στην Εγνατία οδό.
Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Ένα άλλο σημαντικό γεγονός όμως έμελλε και πάλι να αλλάξει τη φυσιογνωμία της πόλης. Το πέρασμα του Αποστόλου Παύλου από τους Φιλίππους, το χειμώνα του 49 μ.Χ., αποτέλεσε καίρια τομή στην ιστορία των Φιλίππων. Την εποχή αυτή, η πόλη με τη στρατηγική θέση που έλεγχε διαβάσεις, εύφορη γη και μεταλλεία, μετρούσε ήδη έναν αιώνα ζωής ως ρωμαϊκή αποικία. Ο απόστολος και η συνοδεία του κήρυξαν τη νέα θρησκεία σ’ έναν τόπο, όπου κυριαρχούσε η λατινική γλώσσα και η ρωμαϊκή παράδοση, μ’ ένα μικτό πληθυσμό από Ρωμαίους, Εβραίους, γηγενείς Έλληνες και εξελληνισμένους Θράκες. Το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση της πρώτης χριστιανικής κοινότητας σε ευρωπαϊκό έδαφος. Με την επικράτηση του χριστιανισμού, τον 4ο αιώνα μ.Χ., ως επίσημης θρησκείας της νέας οικουμενικής αυτοκρατορίας και η μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη προσέδωσαν αίγλη στους Φιλίππους και ανέδειξε την πόλη σε μητρόπολη του Χριστιανισμού. Στα σημεία όπου βρίσκονταν κατεστραμμένα δημόσια κτίρια υψώθηκαν μεγαλόπρεποι χριστιανικοί ναοί (τρεις από τους οποίους υπάρχουν σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο). Η ανάμνηση της επίσκεψης και της φυλάκισης του Παύλου και του Σίλα έμεινε βαθιά τυπωμένη στη μνήμη των Χριστιανών και έδωσε έναν οικουμενικό χριστιανικό προσκυνηματικό χαρακτήρα στην πόλη.
Κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος-6ος μ.Χ. αιώνες), στη θέση των ρωμαϊκών κτιρίων, ιδρύθηκαν το συγκρότημα του «Οκταγώνου», με το μητροπολιτικό ναό αφιερωμένο στον Απόστολο Παύλο, καθώς και τρεις μεγαλόπρεπες βασιλικές. Τα μεγάλα θρησκευτικά οικοδομήματα και προσκυνηματικά κέντρα, λόγω θέσης και όψης, άλλαξαν τον πολεοδομικό ιστό και την εικόνα της πόλης. Ήδη όμως από τον 4ο αιώνα, οι Φίλιπποι βρέθηκαν πάνω στο δρόμο βαρβαρικών επιδρομών. Το 473 μ.Χ., οι Γότθοι έφθασαν μπροστά από τα τείχη της πόλης και πυρπόλησαν τα προάστιά της.